ส้มลูกอวบอ้วนวางอยู่ในกระจาดของเกษตรกรเมืองฝาง แปะป้ายไว้ที่ กิโลกรัมละ 35 บาท หรือซื้อเหมา 3 กิโลกรัม 100 แม่ค้าบอกว่า นี่เป็นส้มจากอำเภอฝาง จังหวัดเชียงใหม่ เป็นสินค้าขึ้นชื่อประจำอำเภอ อีกทั้งยังเป็นส้มที่ปราศจากสารเคมี ไม่ได้ใช้ยากำจัดศัตรูพืชในการเพาะปลูกหรือบำรุงรักษา
หากใครได้ลองลิ้มชิม "ส้มฝาง" สักคำ ก็จะพบว่ารสชาติแตกต่างจากส้มในพื้นที่อื่นๆ ทั้งความหวาน ความหอม และเนื้อสัมผัส แม่ค้ายังได้นำส้มฝางมาแปรรูปเป็นน้ำส้มขวดสนนราคาไม่กี่สิบบาท รสชาติหวานอมเปรี้ยวเย็นชื่นใจ เหมาะแก่ผู้ที่รักษาสุขภาพและต้องการคุณประโยชน์อย่างเต็มเปี่ยม
แท้จริงแล้ว ส้มฝาง หรือ ส้มสายน้ำผึ้งจากอำเภอฝาง มีความพิเศษจากส้มสายน้ำผึ้งที่ปลูกในจังหวัดอื่น ด้วยภูมิประเทศที่มีแร่ธาตุในดินอุดมสมบูรณ์ กล่าวคือ สวนส้มส่วนใหญ่อยู่ใกล้กับน้ำพุร้อน ทำให้ดินเหมาะแก่การเพาะปลูกผลไม้ รวมถึงสภาพภูมิอากาศที่แตกต่างกันระหว่างกลางวันและกลางคืน ส่งผลให้ผลไม้มีรสชาติเฉพาะตัว เป็นลักษณะเดียวกับผลไม้ขึ้นชื่อของบางประเทศ เช่น ญี่ปุ่น ซึ่งผักผลไม้ที่ปลูกในธรรมชาติแบบนี้ทำให้มีรสชาติหวาน ผลใหญ่ และมีเอกลักษณ์ เปลือกบางร่อน ง่ายต่อการรับประทาน
นอกจากนี้ ยังได้รับการจดทะเบียนเป็นผลไม้ที่มีชื่อเสียงและได้รับความนิยม เนื่องจากมีคุณสมบัติพิเศษหรือมีลักษณะเฉพาะที่เกิดจากอิทธิพลสิ่งแวดล้อมทางภูมิศาสตร์ หรือ Geographical Indications (GI) ประจำอำเภอด้วย
ความพิเศษของส้มฝางไม่เพียงแต่ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นพืช GI เท่านั้น เพราะในเวลาต่อมาได้กลายเป็นลักษณ์ประจำอำเภอฝาง และเป็นซอฟต์พาวเวอร์ในฐานะสินค้าเกษตรกรรมของอำเภออีกด้วย ผู้ผลิตอาหาร ร้านค้า หรือเชฟชื่อดังหลายรายเลือกส้มฝาง เป็นวัตถุดิบสำหรับการปรุงแต่งอาหารและสินค้า ร้านขนมบางแห่งเลือกใช้ส้มฝางเพื่อนำไปปรุงแต่งเป็นเมนูเฉพาะฤดูกาล เป็นความพิเศษของส้มจากไร่บนยอดดอยเมืองฝาง เช่น ร้าน TARM คาเฟ่ช็อคโกแลตคราฟต์ชื่อดังในจังหวัดลำพูน จะใช้ส้มจากอำเภอฝางมาผลิตเป็นขนมหวานเคลือบช็อคโกแลต ทำให้มีมูลค่าเพิ่มขึ้นจากสินค้าเกษตรที่ผ่านการแปรรูป คิดใหม่ และผลิตใหม่อย่างสร้างสรรค์ เช่นเดียวกับร้านค้าเพื่อสุขภาพบางแห่งในกรุงเทพมหานคร ก็นิยมเลือกส้มฝางสำหรับผลิตน้ำส้มให้คนที่มีไลฟ์สไตล์รักสุขภาพได้เลือกซื้อ
นอกจากนี้ ยังมีบริวเวอร์และนักปรุงสุราหลายราย พยายามนำเอาส้มฝางมาปรุงเป็นเหล้าส้ม ที่นำส้มมาแช่ ให้ได้น้ำมันหอมระเหยผสมกับตัวเหล้า เพิ่มมูลค่าสิ่งที่มีอยู่แล้วให้เพิ่มมากยิ่งขึ้น และ เป็นวัตถุดิบสำหรับตลาดของสุราคราฟต์ของไทยที่กำลังขยายตัวสอดรับกับกระแสของ “สุราก้าวหน้า” ที่จะช่วยขยายพื้นที่และโอกาสใหม่ๆ ทั้งฝั่งธุรกิจและผู้บริโภค
จึงไม่ได้เกินเลยไปหากจะกล่าวว่า “ส้มฝาง” เป็นอีกหนึ่งผลผลิตที่มาแรง ทั้งในฐานะทั้งสินค้าเกษตรและสินค้าทางวัฒนธรรม ทำให้กลุ่มเกษตรกรพยายามผลักดันผลผลิตของตนให้มีคุณภาพดียิ่งขึ้น ให้สมกับที่เป็นสินค้าเรือธงประจำอำเภอ และเป็นผลผลิตทางการเกษตรที่น่าจับตามองทศวรรษนี้เป็นอย่างมาก นับว่าเป็นสินค้าที่ตอบโจทย์ตลาดใหม่และทางเลือกที่น่าสนใจอย่างยิ่ง
